Is Brussel klaar voor “het België met vier gewesten”?
(door Adrien Naessens) - De toekomst van Brussel wordt in vraag gesteld. De actualiteit lijkt het enthousiasme bij veel Brusselaars voor meer Brussel te fnuiken, stelt Adrien Naessens, student politieke wetenschappen aan de ULB. Hij loopt stage bij de Open VLD-fractie in het Brussels parlement. Hij las met een kritische blik Brussel in een België met vier gewesten. Een Brussels Studies Institute-onlinepublicatie.
De toekomst van Brussel wordt in vraag gesteld. Zowel nationaal als internationaal staat Brussel voor uitdagingen. Wegens onder andere de institutionele complexiteit, de versnippering van de bevoegdheden en de financiering die velen onrechtvaardig overkomt, lukt het maar niet om een efficiënt beleid te garanderen. Brussel wordt zo het onderwerp van debat in het kader van een mogelijke zevende staatshervorming. Hoe geven we die zevende staatshervorming dan vorm?
Een paar jaren geleden, in 2011, schreef Johan Vande Lanotte, voormalig vicepremier, een traktaatje dat een basis legde voor een nieuwe kijk op ons federalisme: 'Naar een België met vier' [1]. In 2018 publiceerde prof. Philippe Van Parijs zijn 'Belgium, een Utopie'. Een boek dat het debat op gang trok in academische en politieke kringen[2]. Controversieel, maar inspirerend. Zo bleek.
In 2025, na vele colloquia, debatten en publicaties, kwam er een vervolg. Een select gezelschap van academici kwam op de proppen met een online boek: Brussel in een België met vier gewesten: uitdagingen, kansen en vooruitzichten[3]. Het boek ziet een opdeling van België in vier volwaardige gewesten, eerder dan drie gemeenschappen en drie gewesten die zich deels overlappen, als een oplossing, als een mogelijke uitweg uit de moeilijkheden die Brussel al enige tijd ondervindt. Zou een België met vier gewesten haalbaar zijn? De actualiteit lijkt het enthousiasme alvast een knauw te geven: de onmacht om, na al meer dan acht maanden, een Brusselse regering te vormen lijkt de academici ongelijk te geven.
De institutionele versnippering
De huidige situatie in België is verwarrend. De institutionele structuren van België missen leesbaarheid. Bijvoorbeeld: enkel al in Brussel kunnen zes verschillende entiteiten wetgevend optreden; de federale overheid, het Brussels Gewest, de Vlaamse en de Franse gemeenschap, maar ook de COCOF (Commission Communautaire française) en GGC (De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie). Nog een geluk dat de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) geen wetgevend orgaan is.
Dus zes verschillende wetgevers, alleen al voor Brussel. Is Brussel verwend? Die overdaad leidt tot administratieve overlappingen, onduidelijkheid die efficiënt bestuur vaak in de weg staat. Bref, er is nood aan verandering.
Het boek pleit voor een volwaardig Brussels gewest. We kunnen de complexe bevoegdheidsverdeling oplossen door beide, gewest- en gemeenschapsbevoegdheden, samen te voegen in Brussel. Dit is de facto al het geval voor ziekenhuizen, voor sportinfrastructuur, bejaardentehuizen, en zoveel meer klassieke gemeenschapsbevoegdheden in de hoofdstad[4]. Dit is sinds de laatste staatshervorming ook het geval voor de kinderbijslag. Zelfs in een aantal culturele aangelegenheden is er een aanvullend Brussels beleid mogelijk. De leesbaarheid van de Brusselse instellingen zou erbij gebaat zijn deze bevoegdheden formeel samen te voegen. En wat met onderwijs? Men kan ervoor kiezen het onderwijs niet langer onder de koepel van de Franse en de Vlaamse gemeenschap te laten vallen, maar rechtstreeks onder het Brussels Gewest. Of minder verregaand een Brussels meertalig onderwijsnet naast het Nederlandstalige en Franstalige toe te laten. Onderwijs blijft nu eenmaal een gevoelig onderwerp dat nuance verdient. Vande Lanotte maakt het vanaf het begin duidelijk (in een interview voor Bruzz)[5].
Een staatshervorming mag geen alibi zijn om de samenwerking Franstaligen en Nederlandstaligen af te bouwen. Al helemaal in onze tweetalige hoofdstad.
Toch samengevat: een sterker Brussels gewest zou voor meer coherentie en efficiëntie zorgen. Wie is er beter geplaatst om beslissingen te nemen over Brussel dan Brussel zelf?
Een duurzame en rechtvaardige financiering
Brussel heeft recht op een betere financiering van haar basisinfrastructuur die onze economie ten goede komt. De hoofdstad is goed voor 19% van de nationale welvaart (BBP)[6]. En dat met 10% van de bevolking. Een eerlijker aandeel van de fiscale inkomsten op de lonen van de pendelaars naar Brussel is nodig. Brussel telt buitengewoon veel werknemers die in de periferie wonen (413.000 volgens Statbel in 2022)[7]. De personenbelasting wordt geheven op de plaats waar de werknemer woont, niet waar hij werkt (zoals internationaal nochtans de norm is). Dat zijn inkomsten die Brussel misloopt. Onder andere om in de infrastructuur te investeren die heel het land ten goede komt.
België met vier, het einde van samenwerking?
Het model met vier zal de communautaire tegenstellingen tussen Vlaanderen en Wallonië verminderen. Maar het risico bestaat anderzijds dat dit model ook een opstap wordt naar verdere fragmentatie. Dat het net de aanzet is naar nog meer onafhankelijkheidsstreven, vooral vanuit Vlaams-nationalistische hoek.
De hervorming van de Belgische instellingen mag geen reden zijn om de samenwerking tussen de verschillende structuren te laten verdwijnen. België heeft nood aan samenwerking tussen het Franstalige en Nederlandstalige landsdeel. Al helemaal in onze tweetalige hoofdstad.
Het federale niveau is essentieel als garantie voor die samenwerking tussen deelstaten. Het finale doel dat de voorstanders van dit model met vier voorhouden is dus niet om op kousenvoeten (en douce dus) van federalisme naar het confederalisme te verschuiven. Om die verschuiving te vermijden is er een verbindende kracht nodig: het federale België.
De transitie naar een België met vier gewesten biedt een unieke kans om de Brusselse instellingen te moderniseren en het beleid efficiënter en transparanter te maken.
De aanhoudende impasse, de regeringsvorming die al 8 maanden duurt, illustreert de huidige institutionele complexiteit. Het staat efficiënt bestuur in de hoofdstad in de weg. Door alle bevoegdheden te bundelen binnen een volwaardig Brussels Gewest kan de versnippering worden opgeheven. Maar de huidige politieke impasse lijkt ook vraagtekens te zetten bij de capaciteit van de Brusselaars om dit ook effectief zelf te doen. De huidige impasse doet afbreuk aan de toegenomen Brusselse identiteit[8], het gegroeide Brusselse zelfvertrouwen en aan de wil van Brusselse politici om in te stappen in een staatshervorming waar Brussel een volwaardig gewest wordt, met gewest- en gemeenschapsbevoegdheden, naast Vlaanderen, Wallonië en Duitstalig België.
Adrien
Naessens
Stagiair Open VLD-fractie
Brussels
Parlement
24 februari
2025
[1] Vande Lanotte, J. (2011). De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten. S.l.: s.n.
[2] Van Parijs, P. (2018). Belgium: Een utopie voor onze tijd. Academia Press.
[3] https://lup.be/book/brussel-in-een-belgie-met-vier-gewesten/
[4] https://lirias.kuleuven.be/retrieve/273007
[5] https://www.bruzz.be/politiek/johan-vande-lanotte-naar-een-belgie-met-vier-deelstaten-2020-01-22
[6] https://www.standaard.be/extra/pdf/belgieblootgelegd/bb7/bb7pagina4.pdf
[7] https://leefmilieu.brussels/burgers/tools-en-data/het-milieu-stand-van-zaken/brusselse-context-bhg?
[8] https://www.docu.vlaamserand.be/node/10633